Kahun Papirüsü
Misir'da simdiye kadar bulunan papiruslerin en eskisi, veteriner hekimlige ait olan Kahun Papirusudur.[1] Kahun papirusleri, M.O. 1900 yilindan kalmadir.[2]
Jinekoloji, veterinerlik ve matematik konularini kapsar.[3][4][5] 1889 yilinda Lahun'un Fayyum bolgesinde [2] Prof. Dr. William [6] Flinders Petrie tarafindan kesfedilmis [2] ve Grifth tarafindan tercume edilmistir.
Burada kullanilan hiyeroglif dini yazilara ozgu sekilde soldan saga yazildigina bakilirsa veteriner hekimligi meslegi o cagda onemli bir statude bulunuyordu.
Cok harap ve cok eksIk olan bu papirusun dilinin de cok eski olmasindan tercumesi guc olmustur.[1]
Papirusun sag tarafinda Amenemhat III kralliginin 29. yilini (M.O.1825) gosteren bir tarih dusulmustur. 1898 yilinda Griffith tarafindan transkripsiyonu ve cevirisi yapilmistir. Papirus, simdi Londra Universitesi (London University College)'nde korunmaktadir.[2]
Tibbi uygulamalara ornek olabilecek en eski kaynaklardan biri olan Kahun Papirusleri, bir hastaligin iyilestirilmesinde "buyulu sozlerin soylenmesi, tekrarlanmasi" gibi aktivitelerin oldugu konusunda bilgiler icermektedir.[7]
Papirus, iki bolumden olusmaktadir. Birinci bolum, kadin hastaliklari, gebelik ve dogacak cocugun cinsiyetini anlamaya yonelik bilgiler icermektedir. Ikinci bolum ise veteriner hekimlik uzerinedir.[2]
Tip
Tip, insanla varolan bir meslektir. Tarihin her evresinde ayricalikli bir yere sahip olan hekimlerin davranis bicimleri de meslekleri kadar onemli olmustur. Hekimlerin mesleki uygulamalarinda uymasi gereken sosyal ve hukuki kurallari iceren ilk duzenlemeler bundan 5000 yil once Eski Misir'daki Hamurabi yasalarinda bulunmaktadir.
Bu duzenlemelerde hekimlerin alacagi ucretlerden ve hatali uygulamalarinda kendisine verilecek cezalardan bahsedilmektedir. Tibbi etikten cok tip hukuku ve tibbi deontoloji ile ilgili de olsa da onemli bir belge sayilmaktadir. Bundan baska Eski Misir'dan kalan Ebers Papirusu, Edwin Smith Papirusu, Berlin Papirusu ve Kahun Papirusu, tip tarihinde kayda deger yeri olan eserlerdir.
Ancak bu papiruslerde tedavi, ilac yapimi ile ilgili bilgiler bulunmaktadir. Hayatlarinda metafizige ve mistisizme yer veren Cin ve Hindistan'daki eserlerde ise tip etiginin izlerine rastlamak mumkundur.[8][9]
Misir'da adi bilinen ilk buyuk hekim, Imhotep'tir. Milattan once 3000'li yillarin sonlarinda yasamistir. Firavun Zoser'in veziri olup ayni zamanda fizikci, mimar ve astronomdu. Bazi buyuk piramitlerin de mimaridir ve daha sonra tanrilastirilarak tibbin tanrisi sayilmistir.
Misir tibbinin bir baska onemli kisisi Iris'tir. M.O. 2500'lu yillarda yasamis, sarayin bashekimligini yapmis; goz, mide ve bagirsak hastaliklari konusunda unlenmistir.
Bugune kadar Misir tibbi ile ilgili 8-10 adet papirus bulunmustur. Kahun, Gardiner, Smith ve Ebers en onemlileri olup M.O. 1600 yillarinda Misir'in askeri ve siyasal acidan en guclu oldugu cagda yazilmislardir.[10]
London University College'da korunan Kahun Papirusu, 1889'da William Flinders Petrie tarafindan [6] Fayyum'da [11] bulunmustur. III. Amenemhat Donemi'ne aittir.
Oldukca parcalanmis olan papirus, daha cok jinekoloji ile ilgilidir ve bircok paragraftan meydana gelir.
Ornegin 19. paragrafta, dogum yapmaya musait kadinlarin nasil tespit edilecegi; 20. paragrafta gebe kalinmasi icin yapilan tutsuler; 20. ve 22. paragraflarda ise dogum kontrolu yontemleri anlatilmistir. Gebeligi onlemek icin, timsah gubresi, 45 ml. bal ve eksi sutten meydana gelen bir karisim onerilmektedir.
Ucuncu bolum (26.-32. paragraflar) gebelik testi hakkindadir. Bu testlerden birinde, bir soganin basi hastanin vajinasina yerlestirilir ve bir sure bekletilir. Ardindan, hastanin soganda algiladigi kokunun tarifine gore hamile olup olmadigi anlasilir.
Son bolumde, mesane ile vajina arasinda meydana gelmis bir fistul ve bel gevsekligi ile ilgili bilgiler verilmektedir.[6]
Jinekolojik bolum, 34 paragrafa bolunmustur. 1.-17. paragrafta semptomlarin kisa basliklari ve bunu takip eden kisa tanimlamalar mevcuttur. Genellikle ureme organlari ile ilgili bilgi verilmistir.
Ikinci bolumde 19. paragraf dogumla ilgilidir. 20. paragrafta tutsuleme ile hamile kalinabilecegi belirtilmistir. 20.-22. paragraflar, dogum kontrolu ile ilgilidir.
Dogum kontrol yontemi; timsah diskisi, 45 cc bal ve eksimis sut karisimdan ibaret olarak recete tarif edilmistir.
Ucuncu bolumde hamilelikle ilgili testler vardir. Dorduncu ve besinci bolumlerde daha onceki kategorilerde bahsedilmeyen hamilelikte dis agrilarinin tedavisini anlatan receteler mevcuttur.
Ikinci kisimda idrar inkontinansi ile birlikte mesane ve vagina arasindaki fistullerden bahsedilmistir.[2]
Veterinerlik
En eski medeniyetlerden biri olan Misir'da tababete (hekimlige) ait cok es vesIkalar ele gecmektedir. Simdiye, kadar bulunmus olan papiruslerin en eskisi, Kahun papirusu (M.O. 1900), veteriner tababete aittir. Burada "Kurt yuvasi" ismi altinda, muhtemelen kopeklerin paraziter b hastaligindan bahsedilmektedir.
1910 ve 1921 yillarinda Ruffer tarafindan M.O. 1250 - 1000 arasinda, yirminci firavun sulalesine ait iki mumyanin bobreklerinde Schistosoma heamatobium yumurtalarinin kesfi, bu hastaligin eski Misirda mevcut oldugunu gostermistir.
Bu hastaligin karakteristik semptomu olan hematuri, halihazirda bilinen papiruslerde elli defa zikredildigine nazaran enfeksiyonun bu memlekette sIk sIk goruldugu anlasilmaktadir.
A-a-a hastaligi ve papiruste bununla ilgili oldugu bildirilen kurdun Schistosomiasis'e atfedilmesine ragmen Misirlilar'in hastaligi yapan parazitleri gorememis olmalari da muhtemeldir.[12][13]
Ilk caglardan beri, sigir vebasinin varligi kabul edilmektedir. Eski tarihciler sIk sIk sigirlarda seyreden muthis kirginlardan bahsederler. Bunlarin cogunun sigir vebasi olmasi pek az suphe goturmektedir.
Hayvan hekimligine ait en eski belge hatta simdiye kadar ele gecen papiruslerin en erken yazilani olan Kahun Papirusu (M. O. 1900)'nde rastlanan bir sigir hastaliginin sigir vebasi oldugunu taninmis veteriner tarihcisi Smith [14] ileri surmektedir.
Buna gore zamanimizdan 4000 yil kadar once de sigirlar bu salginla olmektedirler.[15]
Veteriner hekimligi ile ilgili en eski belgelerden olan Kahun Papirusu'nde, Goz hastaliklari ve ilgili konular da yer almistir.[21][16]
Bu papiruste, bir bogada gozlerde akinti goruldugunde hayvan icin dua edilmesi; gozlerin su kabagi ya da kavun ve karpuzla ovulmasinin yani sira tutsu uygulanmasi onerildikten sonra gozler eger aralanmis ise sicak ketenle bandaj uygulamasi salik verilmistir.[16][17][18]
Matematik
Eski Misir matematigi hakkinda edinilebilen temel bilgileri Rhind ve Moskova papirusleriyle ancak birer parcasi zamanimiza kadar intikal edebilmis olan Kahun ve Berlin papiruslerine borcluyuz.[19] Kaynaklar, XII. sulale zamanindan (M.O. 2000-1787) kalma, bir takim aritmetik problemlerini aciklayan papirusler ele gectigini, bunlarin bugun, Kahun, Moskova, Berlin ve Rhind papirusleri diye adlandirildigini belirtir.[20]
Bunlar sayesinde Grek tesirinin nufuzundan evvelki devre ait Misir matematiginin esaslari hakkinda oldukca. toplu ve homogen bir fikir edinmek kabil olmaktadir. Ihtiva ettikleri bilgi ve takip ettikleri metot, hatta ifade bakimindan bu muhtelif eserler arasinda tespit edilen benzerlik ve uygunluk, bahis mevzuumuz olan matematik bilgisinin artik teessus etmis, tamamiyle muayyen ve ahenktar bir butun teskil ettigini gostermektedir.
Bundan baska, Misirlilar, Kahun papirusunde 3 ve 4 sayilarinin karelerinin 5'in karesine esit oldugunu da bulmuslardi ve bu ozeligi geometri sekillerine tatbik ediyorlardi.
Fakat meshur Pisagor teoremini ne amprik olarak, ne de rasyonel bir surette ispat edebildiklerini gosteren hic bir vesIkaya rastlanmamistir. Hatta, bunu sadece aritmetik bir ozelik olarak kesif ve tespit ettiklerini, bu hususta hic bir geometrik esasa varmamis bulunduklarini da soyleyebiliriz.[19]
